ฉบับเข้าใจง่าย เมื่อ "อยู่กินฉันสามีภริยา" ถูกนิยามใหม่ สิทธิ หน้าที่ และผลทางกฎหมาย

นิยาม "คู่สมรส" แบบใหม่มีอะไรบ้าง?

ตามประกาศ ป.ป.ช. ฉบับใหม่นี้ บุคคลที่อยู่กินกับเจ้าพนักงานของรัฐ แม้ไม่ได้จดทะเบียนสมรส จะถูกถือว่าเป็น "คู่สมรส" ตามกฎหมาย หากมีลักษณะอย่างใดอย่างหนึ่งต่อไปนี้:

1. "จัดพิธีมงคลสมรส" หรือพิธีอื่นในทำนองเดียวกัน โดยมีบุคคลในครอบครัวหรือบุคคลภายนอกรับทราบว่าเป็นการอยู่กินเป็นคู่สมรสตามประเพณี

2. "แสดงตัวหรือมีพฤติการณ์" เป็นที่รับรู้ของสังคมทั่วไปว่ามีสถานะเป็นคู่สมรสกัน

นอกจากนี้ ยังหมายความรวมถึงคนที่เคยจดทะเบียนสมรสกับเจ้าพนักงานของรัฐแล้วจดทะเบียนหย่า แต่ยังแสดงตัวหรือมีพฤติการณ์ให้สังคมรับรู้ว่ายังเป็นคู่สมรสกันอยู่

ตัวอย่างในชีวิตจริง

• กรณีที่ 1: จัดงานแต่งแต่ไม่จดทะเบียน

นายสมชาย เป็นข้าราชการสังกัดกระทรวงมหาดไทย จัดงานแต่งงานกับนางสาวสมหญิงตามประเพณีที่บ้านเกิด มีพิธีหมั้น พิธีสงฆ์ รดน้ำสังข์ และงานเลี้ยงฉลองมงคลสมรสอย่างเป็นทางการ มีญาติพี่น้องและเพื่อนร่วมงานมาร่วมงานกว่า 500 คน แต่ทั้งคู่ไม่ได้ไปจดทะเบียนสมรสที่อำเภอ

ตามประกาศ ป.ป.ช. ฉบับใหม่ นางสาวสมหญิงถือเป็น "คู่สมรส" ของนายสมชายตามกฎหมาย แม้ไม่มีใบทะเบียนสมรส เนื่องจากได้จัดพิธีมงคลสมรสที่มีบุคคลภายนอกรับทราบว่าเป็นการอยู่กินฉันสามีภริยา

• กรณีที่ 2: อยู่กินกันเปิดเผยต่อสังคม

นางสาวนิภา เป็นผู้อำนวยการโรงเรียนแห่งหนึ่ง อยู่กินกับนายประสิทธิ์มานานกว่า 10 ปี ทั้งคู่ไม่ได้จัดงานแต่งงานหรือจดทะเบียนสมรส แต่อาศัยอยู่บ้านหลังเดียวกัน ไปงานสังคมด้วยกัน แนะนำกันและกันว่าเป็นสามีภริยา และทุกคนในชุมชนรู้จักทั้งคู่ในฐานะคู่สามีภริยา

ตามประกาศฉบับนี้ นายประสิทธิ์ถือเป็น "คู่สมรส" ของนางสาวนิภาตามกฎหมาย เพราะทั้งคู่มีพฤติการณ์เป็นที่รับรู้ของสังคมทั่วไปว่ามีสถานะเป็นคู่สมรสกัน

• กรณีที่ 3: หย่าร้างแต่ยังอยู่ด้วยกัน

นายวิชัย เป็นเจ้าหน้าที่กรมศุลกากร เคยจดทะเบียนสมรสกับนางวันดี ต่อมาทั้งคู่จดทะเบียนหย่าเพื่อวัตถุประสงค์บางประการ แต่ยังอาศัยอยู่บ้านหลังเดียวกัน ใช้ชีวิตร่วมกันเหมือนเดิม และยังแนะนำกันว่าเป็นสามีภริยาในงานสังคมต่างๆ

ตามประกาศฉบับนี้ นางวันดียังคงถือเป็น "คู่สมรส" ของนายวิชัยตามกฎหมาย ถึงแม้จะจดทะเบียนหย่าแล้วก็ตาม เพราะยังแสดงให้ปรากฏต่อสังคมว่ามีสถานะเป็นคู่สมรสกัน

ผลกระทบทางกฎหมาย

การเปลี่ยนแปลงนิยาม "คู่สมรส" นี้ส่งผลกระทบสำคัญต่อเจ้าพนักงานของรัฐในด้านการแสดงบัญชีทรัพย์สินและหนี้สิน ตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต

ในทางปฏิบัติ หมายความว่า

1. เจ้าพนักงานของรัฐต้องยื่นบัญชีทรัพย์สินและหนี้สินของ "คู่สมรส" ตามนิยามใหม่นี้ด้วย แม้จะไม่ได้จดทะเบียนสมรส

2. หากมีการโอนทรัพย์สินหรือธุรกรรมทางการเงินระหว่างเจ้าพนักงานของรัฐกับคู่ที่อยู่กินด้วยกัน จะถูกพิจารณาเสมือนเป็นการทำธุรกรรมกับคู่สมรสตามกฎหมาย

3. การพิจารณาเรื่องผลประโยชน์ทับซ้อนจะครอบคลุมถึงธุรกิจหรือกิจการของคู่ที่อยู่กินด้วยกันตามนิยามใหม่ด้วย

คำถามที่พบบ่อย

1. ประกาศนี้มีผลกับประชาชนทั่วไปที่ไม่ได้เป็นเจ้าพนักงานของรัฐหรือไม่?

   - ประกาศนี้มีผลเฉพาะกับเจ้าพนักงานของรัฐและคู่ของเขาเท่านั้น ไม่ได้เปลี่ยนแปลงสถานะของคู่ที่อยู่กินกันโดยไม่ได้จดทะเบียนสมรสทั่วไป

2. ถ้าอยู่กินกันแต่ไม่ได้เปิดเผยต่อสังคม จะถือว่าเป็นคู่สมรสตามประกาศนี้หรือไม่?

   - หากไม่มีการจัดพิธีมงคลสมรสและไม่มีพฤติการณ์ที่แสดงต่อสังคมว่าเป็นคู่สมรส ก็จะไม่เข้าข่ายตามนิยามใหม่นี้

3. มีผลย้อนหลังหรือไม่?

   - ประกาศนี้มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 22 มกราคม 2568 เป็นต้นไป ไม่มีผลย้อนหลัง

ประกาศฉบับนี้สะท้อนความพยายามของภาครัฐในการอุดช่องว่างทางกฎหมายที่อาจนำไปสู่การทุจริต โดยเฉพาะการปกปิดทรัพย์สินโดยอาศัยความสัมพันธ์ที่ไม่มีสถานะทางกฎหมายอย่างเป็นทางการ

ขณะเดียวกัน ก็เป็นเรื่องที่เจ้าพนักงานของรัฐต้องพิจารณาอย่างรอบคอบว่า รูปแบบความสัมพันธ์ส่วนตัวของตนอาจมีผลทางกฎหมายในด้านการแสดงทรัพย์สินและหนี้สิน รวมถึงการพิจารณาเรื่องผลประโยชน์ทับซ้อน

คุณคิดว่านิยาม "คู่สมรส" แบบใหม่นี้ จะช่วยแก้ปัญหาการทุจริตได้มากน้อยเพียงใด? และจะส่งผลกระทบต่อวัฒนธรรมการอยู่ร่วมกันในสังคมไทยอย่างไร?