ห้องขังเดี่ยวในเรือนจำไทย ความจริงที่คนภายนอกอาจไม่รู้

ขังเดี่ยว โทษหรือการปกป้อง?

การขังเดี่ยวในเรือนจำไทยอาจเกิดจากหลายสาเหตุ บางกรณีเป็นมาตรการทางวินัยสำหรับผู้ต้องขังที่กระทำผิดร้ายแรง ในขณะที่บางคนอาจร้องขอขังเดี่ยวเอง เนื่องจากวิตกกังวลหรือกลัวถูกทำร้ายจากเพื่อนนักโทษ อย่างไรก็ตาม ในกรณีของ พ.ต.อ.ธิติสรรค์ อุทธนผล หรือ "ผู้กำกับโจ้" ที่ถูกพบเสียชีวิตในเรือนจำกลางคลองเปรม ยังมีข้อถกเถียงว่าเขาร้องขอขังเดี่ยวเองหรือไม่ โดยมีรายงานบางแหล่งระบุว่าเป็นการร้องขอด้วยเหตุผลด้านความปลอดภัย ขณะที่อีกฝ่ายมองว่าเป็นการตัดสินใจของเจ้าหน้าที่เรือนจำเพื่อป้องกันเหตุร้ายที่อาจเกิดขึ้น

แม้การขังเดี่ยวอาจดูเหมือนเป็นการปกป้อง แต่ในความเป็นจริง ห้องขังเดี่ยวอาจเป็น "กับดักทางจิตใจ" ที่สร้างแรงกดดันให้กับผู้ต้องขังอย่างมหาศาล หลายกรณีในอดีตแสดงให้เห็นว่าผู้ต้องขังที่ถูกขังเดี่ยวเป็นเวลานานอาจเกิดความเครียดรุนแรงจนถึงขั้นปลิดชีพตนเอง

ลักษณะของห้องขังเดี่ยว ความแตกต่างจากห้องขังรวม

ห้องขังเดี่ยวในเรือนจำไทยโดยทั่วไปมีขนาดเล็กกว่าห้องขังรวม มักจะรองรับผู้ต้องขัง 3-5 คน แต่หากไม่มีผู้ต้องขังร่วม ห้องขังเดี่ยวจะเป็นพื้นที่แคบ ๆ ที่มีเพียงเตียงปูน พัดลมติดผนัง ห้องน้ำแบบโถนั่งยอง และแสงไฟนีออนที่เปิดอยู่เกือบตลอดเวลา ซึ่งทำให้ผู้ต้องขังสูญเสียความรู้สึกเกี่ยวกับเวลา การขังเดี่ยวบางกรณีอาจมีการจำกัดการออกกำลังกายและเวลาพบปะบุคคลภายนอก ซึ่งอาจส่งผลให้ผู้ต้องขังมีภาวะซึมเศร้าและความเครียดเพิ่มขึ้น

"การอยู่ในขังเดี่ยว มันไม่ใช่แค่โดนแยกออกมา แต่มันคือการถูกทำให้รู้สึกว่าเราไม่มีตัวตนในโลกนี้" บอมบ์-วรรณวัฒน์ หาญรุ่งเรืองกิจ อดีตผู้ต้องขังที่เคยถูกคุมขังในเรือนจำคลองเปรมกล่าวผ่านรายการโทรทัศน์ "โหนกระแส" เขาเล่าว่าความเงียบและสภาพแวดล้อมที่ถูกจำกัดนั้นสร้างแรงกดดันจนทำให้ผู้ต้องขังบางคนถึงกับ "ปั่นประสาทตัวเอง"

บอมบ์ยังเล่าถึงประสบการณ์ของตนในแดน 5 ของเรือนจำคลองเปรม ซึ่งขึ้นชื่อเรื่องสภาพแวดล้อมที่ตึงเครียด นักโทษในแดนนี้ส่วนใหญ่เป็นผู้ต้องขังคดีหนักที่มีประวัติการกระทำผิดซ้ำ การแยกขังในแดนนี้แม้จะดูเหมือนเป็นมาตรการรักษาความปลอดภัย แต่กลับกลายเป็นการเพิ่มความกดดันทางจิตใจให้กับผู้ต้องขัง บอมบ์อธิบายว่า บางคนเมื่ออยู่ในห้องขังเดี่ยวเพียงลำพัง จะเกิดอาการหวาดระแวงและซึมเศร้า หลายคนร้องไห้หรือตะโกนออกมาในเวลากลางคืน สะท้อนถึงภาวะความเครียดที่รุนแรง

ขังเดี่ยวขัดต่อหลักสิทธิมนุษยชนหรือไม่?

ในระดับสากล องค์การสหประชาชาติ (UN) กำหนดไว้ว่าการขังเดี่ยวเกิน 15 วันโดยไม่มีเหตุผลจำเป็น อาจถือเป็น "รูปแบบของการทรมาน" เนื่องจากส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิตอย่างรุนแรง ประเทศพัฒนาแล้วบางแห่ง เช่น นอร์เวย์ และ เยอรมนี ได้ลดการใช้ขังเดี่ยวให้น้อยลง และเน้นแนวทางบำบัดฟื้นฟูจิตใจแทน

ในกรณีของเรือนจำไทย กรมราชทัณฑ์ยืนยันว่ามีมาตรการดูแลสิทธิของผู้ต้องขัง และให้ความสำคัญกับสุขภาพจิตของพวกเขา อย่างไรก็ตาม จากกรณีของ "ผู้กำกับโจ้" ที่เสียชีวิตในห้องขังเดี่ยว ทำให้เกิดข้อกังขาว่า มาตรการนี้เพียงพอจริงหรือไม่? และในกรณีที่มีข้อพิพาทเกี่ยวกับความเป็นธรรม ใครจะเป็นผู้ตรวจสอบกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในเรือนจำ?

ผลกระทบของขังเดี่ยวต่อสุขภาพจิตและความเป็นอยู่ของนักโทษ

ปัญหาหลักของเรือนจำไทยไม่ได้อยู่แค่เรื่องของขังเดี่ยวเท่านั้น แต่ยังรวมถึง ความแออัด ในเรือนจำ ซึ่งอาจมีผลกระทบทางอ้อมต่อการตัดสินใจแยกขังเดี่ยว บางครั้งเจ้าหน้าที่อาจมองว่าการขังเดี่ยวเป็นทางออกที่ง่ายที่สุดในการลดความขัดแย้งระหว่างผู้ต้องขัง แต่ขณะเดียวกัน การถูกกักขังในสภาพแวดล้อมที่ขาดปฏิสัมพันธ์ทางสังคม อาจทำให้ผู้ต้องขังตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าและรู้สึกไร้ค่า จนบางครั้งนำไปสู่การปลิดชีพตนเอง

ทางเลือกและแนวทางแก้ไขปัญหาการขังเดี่ยว

• การพัฒนาระบบบำบัดฟื้นฟูจิตใจ เรือนจำควรมีนักจิตวิทยาหรือเจ้าหน้าที่ที่เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตเข้ามาดูแลและให้คำปรึกษาแก่ผู้ต้องขังที่ถูกแยกขัง
• การเพิ่มมาตรการป้องกันสุขภาพจิต การคัดกรองสุขภาพจิตของผู้ต้องขังและการให้คำปรึกษาทางจิตวิทยาตั้งแต่เริ่มเข้าสู่เรือนจำ อาจช่วยลดปัญหาการทำร้ายตนเองหรือปัญหาสุขภาพจิตอื่น ๆ
• การตรวจสอบจากหน่วยงานอิสระ ควรมีการตรวจสอบจากหน่วยงานอิสระเกี่ยวกับการใช้ขังเดี่ยว เพื่อให้แน่ใจว่ามาตรการนี้ไม่ถูกใช้ในทางที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน

เราควรตั้งคำถามอะไรต่อไป?

กรณีของ "ผู้กำกับโจ้" ไม่ได้เป็นเพียงเหตุการณ์หนึ่งในหน้าประวัติศาสตร์ของเรือนจำไทย แต่มันสะท้อนถึง ช่องโหว่ของระบบ ที่ต้องการการตรวจสอบและปฏิรูปมากขึ้น

• ขังเดี่ยวควรถูกใช้เป็นมาตรการลงโทษ หรือเป็นเพียงมาตรการป้องกันความขัดแย้ง?
• มีมาตรการตรวจสุขภาพจิตของผู้ต้องขังอย่างจริงจังเพียงพอหรือไม่?
• ควรมีองค์กรอิสระเข้ามาตรวจสอบการปฏิบัติต่อผู้ต้องขังหรือไม่?

เมื่อเราพูดถึง "เรือนจำ" เราไม่ได้หมายถึงแค่สถานที่คุมขังคนทำผิด แต่หมายถึงระบบที่ควรจะมี "มนุษยธรรม" เป็นหัวใจสำคัญ การแยกผู้ต้องขังออกจากกันอาจดูเหมือนเป็นทางออกที่ง่าย แต่สิ่งที่เราต้องถามคือ มันเป็นทางออกที่ "ถูกต้อง" หรือไม่?