ย้อนรอย "บ้าน" กับคนไทย จาก 'ทักษิณ' ถึง 'แพทองธาร'

"อีก 5 ปี ประเทศไทยจะไม่มีสลัม" คำประกาศอันทรงพลังของ ดร.ทักษิณ ชินวัตร ในปี 2547 ได้จุดประกายความหวังครั้งใหม่ให้กับคนไทยนับล้านที่ฝันถึงการมีบ้านเป็นของตัวเอง จากวันนั้นถึงวันนี้ ผ่านมาแล้ว 20 ปี กับการเดินทางอันยาวไกลของนโยบายที่อยู่อาศัยในประเทศไทย

เส้นทางนี้เริ่มต้นจาก "โครงการบ้านเอื้ออาทร" ที่เกิดขึ้นจากการลงพื้นที่รับฟังปัญหาของประชาชน จนพบว่าที่อยู่อาศัยคือความทุกข์ร้อนหลักของคนไทย โดยเฉพาะกลุ่มผู้มีรายได้น้อย แนวคิดการสร้างบ้าน 1 ล้านหลัง ในราคา 400,000-700,000 บาท จึงถือกำเนิดขึ้น เพื่อตอบโจทย์ครอบครัวที่มีรายได้ไม่เกิน 15,000 บาทต่อเดือน

แม้โครงการบ้านเอื้ออาทรจะประสบปัญหาทั้งด้านคุณภาพการก่อสร้าง ทำเลที่ตั้งห่างไกล และข้อครหาเรื่องการทุจริต แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าโครงการนี้ได้สร้างโอกาสครั้งสำคัญให้คนไทยจำนวนมากได้เป็นเจ้าของบ้านหลังแรก และยังเป็นบทเรียนอันมีค่าสำหรับการพัฒนานโยบายที่อยู่อาศัยในระยะต่อมา

การเรียนรู้จากประสบการณ์นำมาสู่การเกิดขึ้นของ "โครงการบ้านมั่นคง" ภายใต้การดูแลของสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) ที่เปลี่ยนโมเดลจากการ "สร้างบ้าน" เป็นการ "พัฒนาชุมชน" โดยให้ประชาชนเป็นแกนหลักในการพัฒนา ความสำเร็จของแนวคิดนี้เห็นได้ชัดจากบ้านมั่นคงเมืองชุมแพ ที่ไม่เพียงสร้างที่อยู่อาศัยให้กว่าพันครอบครัว แต่ยังพัฒนาไปสู่การสร้างความมั่นคงทางอาหารและการจัดตั้งกองทุนชุมชน

ความท้าทายพิเศษในพื้นที่กรุงเทพมหานคร โดยเฉพาะปัญหาบ้านรุกล้ำลำคลองกว่า 23,500 หลัง นำมาสู่การริเริ่ม "โครงการบ้านมั่นคงริมคลอง" ในปี 2559 ที่บูรณาการการแก้ปัญหาที่อยู่อาศัยเข้ากับการฟื้นฟูระบบนิเวศ สะท้อนให้เห็นว่าการพัฒนาที่อยู่อาศัยในยุคใหม่ต้องคำนึงถึงมิติด้านสิ่งแวดล้อมควบคู่ไปด้วย

ล่าสุด การประกาศ "โครงการบ้านเพื่อคนไทย" ของรัฐบาลแพทองธาร ชินวัตร ที่มุ่งพัฒนาคอนโดมิเนียมคุณภาพดีในราคาผ่อนเดือนละ 4,000 บาท สะท้อนการปรับตัวให้เข้ากับวิถีชีวิตคนเมืองยุคใหม่ได้อย่างน่าสนใจ

เมื่อมองย้อนกลับไป 20 ปี เราจะเห็นพัฒนาการสำคัญของนโยบายที่อยู่อาศัย จากการมุ่งเน้นปริมาณสู่การให้ความสำคัญกับคุณภาพและความยั่งยืน จากการสร้างบ้านสู่การพัฒนาชุมชน และจากการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าสู่การวางรากฐานระยะยาว

แต่คำถามสำคัญยังคงอยู่ - ทำไมแม้จะมีโครงการมากมาย ปัญหาที่อยู่อาศัยของคนไทยก็ยังไม่หมดไป? บางทีคำตอบอาจอยู่ที่การตระหนักว่า "บ้าน" ไม่ใช่แค่สิ่งปลูกสร้าง แต่เป็นรากฐานของการพัฒนาคุณภาพชีวิต การแก้ปัญหาจึงต้องมองให้รอบด้าน ทั้งเรื่องทำเล การเดินทาง ความเหมาะสมกับวิถีชีวิต และที่สำคัญ - การมีส่วนร่วมของผู้อยู่อาศัย

ความท้าทายในอนาคตจึงไม่ใช่แค่การสร้างบ้านให้ได้จำนวนมาก แต่อยู่ที่การสร้างระบบนิเวศของการอยู่อาศัยที่ยั่งยืน ที่ทุกคนสามารถเข้าถึงได้ ในราคาที่เหมาะสม และนำไปสู่คุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอย่างแท้จริง นี่คือโจทย์ใหญ่ที่ท้าทายผู้กำหนดนโยบายในยุคต่อไป

ภาพ : thaksinofficial / Freepik 

เรียบเรียง : ยศไกร รัตนบรรเทิง บรรณาธิการ Website TNN